Ile powinno się spać? Czym jest świadomy sen? - 5 faktów o śnie, które Cię zaskoczą

1. W czasie snu mózg pracuje

Do czego właściwie potrzebny jest nam sen? Po aktywności w ciągu dnia organizm potrzebuje odpoczynku i nabrania utraconych sił. Sen poprawia metabolizm, wzmacnia odporność i wspomaga odbudowę uszkodzonych tkanek. Dlatego szczególnie ważną rolę odgrywa w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Wzmocnienie i regeneracja, jakie daje sen, są podstawą zdrowego rozwoju. Przede wszystkim jednak stabilizuje on i reguluje nasz nastrój oraz emocje. Nie bez powodu mówimy „prześpij się z tym”. Po przebudzeniu często zyskujemy inną perspektywę na jakąś sytuację.Wielu naukowców uważa, że w trakcie snu nasz mózg stale intensywnie pracuje. Oczyszcza się z nadmiaru informacji, które zgromadził w ciągu dnia. Nabyta wiedza zostaje przefiltrowana i „układa się” w pamięci, łatwiej uczymy się nowych rzeczy. Jesteśmy też bardziej kreatywni i lepiej radzimy sobie z trudnymi wspomnieniami.
Sen składa się z 4 etapów oraz fazy REM (Rapid Eye Movement, pol. szybki ruch oczu). Cykl snu, w trakcie którego następują po sobie te fazy, trwa ok. 90 minut. Dwa pierwsze etapy to zasypianie i lekki, płytki sen. Następnie przychodzi sen głęboki, składający się z dwóch faz zwanych delta. Wreszcie REM to czas największej aktywności naszego mózgu. Ciało jest wówczas rozluźnione i nieruchome, natomiast gałki oczne pod powiekami intensywnie się poruszają. To najczęściej wtedy pojawiają się marzenia senne. Wówczas dokonują się procesy przetwarzania i „zapisywania” informacji. Nasze doświadczenia i nabyta wiedza przechodzą z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Dlaczego dzieje się to podczas snu? Kiedy śpimy, nie dostarczamy nowych bodźców. Mózg ma więc przestrzeń i czas by się tym wszystkim zająć.

2. To, ile powinno się spać zależy od genów i wieku.

Jesteśmy jedynymi ssakami, które mogą odkładać sen w czasie. Innymi słowy: potrafimy nie spać wtedy, kiedy ciało daje nam sygnał, że czas na odpoczynek. Nie jesteśmy jednak w stanie przyzwyczaić naszego organizmu do krótszego spania. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, ile powinno się spać. Ilość snu, jakiej nam potrzeba, zależy od genów oraz wieku. W zależności od naszego wieku będzie to inny przedział czasu. Naukowcy oszacowali, że dorosły człowiek (18-64 lata) potrzebuje średnio 7-9 godzin snu, by wypocząć. Osoby po 65 roku życia 7-8 godzin, dzieci i młodzież 9-11 godzin, a noworodki aż kilkanaście godzin na dobę.

Każdy z nas ma indywidualne zapotrzebowanie na sen. Niemniej jednak, by organizm mógł się zregenerować, musi to być minimum 6 godzin, czyli 4 cykle snu. Krótszy sen ma wiele szkodliwych skutków: pogarsza pamięć, nasze funkcje poznawcze.

Co się dzieje, kiedy nie śpimy?

W 1983 r. 17-letni Randy Gardner postanowił przekonać się, jak długo wytrzyma bez snu. Ustanowił rekord: 11 dni i 25 minut i został wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa. Kategoria ta została na szczęście usunięta z uwagi na zagrożenia, jakie niesie ze sobą brak snu.

Jeśli nie śpisz przez 24 godziny, działasz w podobny sposób, jak pod wpływem substancji odurzających: masz opóźniony czas reakcji, nie potrafisz się jasno wysłowić, pojawiają się problemy z koncentracją, rozdrażnienie, podwójne widzenie. Wzrasta też wtedy poziom hormonów stresu: kortyzolu i adrenaliny. Organizm wytwarza je, próbując funkcjonować mimo zmęczenia.

Im dłużej nie śpisz, tym bardziej cierpi organizm – dlatego brak snu był stosowany jako metoda tortur. Większość ludzi jest w stanie wytrzymać maksymalnie 3 doby bez snu. W tym czasie zapada w mimowolne krótkie drzemki. Przy tak długim czuwaniu dochodzi do poważnych zaburzeń percepcji, pojawiają się dezorientacja i halucynacje, traci się kontrolę nad emocjami.

3. Osoby niewidome śnią podobnie, jak my.

Obecnie według badań około 12% osób śni w czerni i bieli. Natomiast przed pojawieniem się kolorowej telewizji w ten sposób „widziało” swoje sny aż 75 proc. osób. A jak śnią osoby niewidome? Wszystko zależy od tego, kiedy straciły wzrok. Osoby, które straciły wzrok po 7. roku życia zachowują zdolność „widzenia” we śnie. U pozostałych marzenia senne są oparte na innych wrażeniach zmysłowych. Przebiegają podobnie, jak u widzących, ale miejsca, sytuacje czy osoby są przedstawiane i doświadczane poprzez dźwięki, zapachy czy odczucia dotykowe. Badania pokazują, że niewidomi od urodzenia (podobnie jak głusi) częściej miewają koszmary. Ma to prawdopodobnie związek z tym, że często doświadczają wielu zagrażających sytuacji i stresu. Mózg musi je przetworzyć i „odreagować”.

4. Parasomnie to nietypowe zachowanie podczas snu — są częstsze u dzieci i osób starszych.

Mianem parasomnii określa się nietypowe zachowania podczas snu, jak np. mówienie przez sen, lęki nocne czy lunatykowanie. Występują najczęściej u dzieci i osób starszych i dotyczą kilkunastu procent ludzi. Pojawiają się podczas głębokiego snu lub w fazie REM. W pierwszym przypadku wiąże się to z niepełnym wybudzeniem – najczęściej dzieje się tak u małych dzieci. W fazie REM z kolei ma to związek z marzeniami sennymi i dotyczy raczej osób starszych. Śpiący, ruszając się lub wydając dźwięki przenosi zachowania z przeżywanego właśnie snu. Dzieje tak wtedy, gdy połączenie nerwowe między mięśniami a mózgiem nie zostało do końca przerwane (w fazie REM ciało jest bowiem „odcięte” od sygnałów z mózgu). Warto mieć na uwadze, że osoba, która np. lunatykuje (siada, chodzi) jest nieświadoma tego, co robi. W żadnym wypadku nie należy jej wybudzać, zacznie się wówczas bronić. Po prostu delikatnie doprowadźmy ją i połóżmy.

5. Świadomy sen pozwala kontrolować to, o czym śnimy.

Wyobraź sobie, że masz wpływ na to, co się dzieje w twoim śnie. Decydujesz o tym, co w nim robisz czy gdzie się znajdujesz. Czy wiesz, że rzeczywiście możesz kontrolować to, o czym śnisz? Stanie się to wówczas, gdy osiągniesz tzw. świadomy sen nazywany też lucid dream (LD). Zjawisko to wciąż jest badane. Wiadomo jednak, że kierowanie snami może przynieść sporo korzyści. Przede wszystkim będzie pomocne dla osób cierpiących z powodu koszmarów. Pozwoli im zdać sobie sprawę, że to, co przeżywają nie dzieje się naprawdę oraz "wyzwolić się" z nieprzyjemnych okoliczności. Świadomy sen pozwala na głębszy wgląd we własne emocje i zachowania. Pobudza kreatywność i wyobraźnię. Niektórzy traktują go jako narzędzie do samorozwoju.

Jak wywołać świadomy sen? Najważniejsza jest autosugestia, nastawienie się na to, że chcemy mieć kontrolę nad tym, co się nam przyśni. Można też wyobrażać sobie, gdzie chcemy się znaleźć lub kogo spotkać we śnie. Pomocne jest także zapamiętywanie tego, co nam się śniło – warto po przebudzeniu zapisywać wrażenia. Istnieje wiele różnego typu metod pomagających osiągnąć świadomy sen. Wykorzystuje się medytacje, trening pamięciowy, substancje psychoaktywne, a nawet specjalnych urządzenia wykrywających fazę REM i w odpowiednim momencie emitujące stymulujący bodziec (np. błysk światła). Nie każdy jest w stanie szybko i łatwo wejść w świadomy sen. Często wymaga to cierpliwości i determinacji.